Moraliteit = moet niks doen wat ander mense seermaak nie?

Daar is mense wat beweer dat moraliteit opgesom kan word as “moet nie ander mense seermaak met wat jy doen nie.” Maar som dit werklik moraliteit op? Kom ons kyk na ‘n paar voorbeelde:

Jy leen R500 aan ‘n arm mens. Maande later begin jy aandring op terugbetaling. Iemand anders steel R200 uit daardie selfde arm mens se beursie, dieselfde week wat jy vra vir tergbetaling. Wie het daardie arme die seerste gemaak daardie week? Argumenteerbaar jy, wat R500 terug geeis het. Is jy dan minder moreel as die dief?

Iemand kom, met ‘n swaar trollie, 1 sekond voor jou by die supermarktou aan. Jy is haastig en wil net 5 items koop. Sy wil nie jou voor haar laat gaan nie. Of andersins: Iemand kom, met ‘n swaar trollie, 1 sekond na jou by die supermarktou aan. Jy is haastig en wil net 5 items koop. Sy druk voor jou in met haar trollie. Is albei gevalle ewe immoreel, want albei maak ‘n haastige persoon ewe seer?

Doen iemand jou leed aan as hulle jou tweede kar steel? Of doen jy iemand leed aan deur ‘n tweede kar vir jouself te koop, eerder as ‘n eerste kar vir iemand anders?

Dis hoofsaaklik ongelowiges wat dink moraliteit gaan oor “moet niemand seermaak nie.” Maar maak hulle verkleinering van geloof nie soms gelowiges “seer” nie? Indien wel, is hulle mos immoreel volgens hulle eie standaard?

Daar is ‘n tweede waarneming wat ek oor hierdie gedagte wil maak: “Moet niks doen wat ander seermaak nie” is ‘n afgewaterde moraliteit, omdat dit ‘n lui moraliteit is. Dit vertel niks wat mens móét doen nie, net wat mens níé mag doen nie. Veronderstel jy wil jou morele waardes op skade en leed aandoen, en sy teenoorgestelde, heelmaak en goed doen, grond. Selfs dan is “geen skade” ‘n nul vir die toets. As jy geen verkeerde antwoord by ‘n eksamen ingevul het nie, beteken dit nie jy het volpunte nie. Dit kan bloot beteken dat jy nog nie begin skryf het nie.

As jy jou moraliteit op leed aandoen/ goed aandoen wil grond, vra ek nederig dat jy jou punte-skaal só maak:

Iemand heelwat pyn en leed aandoen: -10

Niks goed of kwaad vir jou medemens aandoen nie: 0

Iemand besonder baie help, sy lewe verryk en genesing bring vir leed voorheen aan hom/ haar gedoen: +10

Nie só nie:

Iemand heelwat pyn en leed aandoen: -10

Niks goed of kwaad vir jou medemens aandoen nie: +10

Ek vermoed daar is meer aan moraliteit as leed aandoen/ goed doen. Nogtans stel ek voor dat mense wat anders dink in elk geval konsentreer op pro-aktief goed doen, nie net op “moenie seermaak nie.”

—-

Naskrif: Daar is mense wat sê mense gebruik 5 standaarde, eerder as 1 standaard, vir moraliteit: Authority, community, harm, fairness en purity. Mense heg nie ewe veel waarde aan al 5 nie.

Idees vir lesmateriaal

Liewe leser, as jy in hierdie tema belangstel, daar is nuwer artikels van hierdie soort, met meer onlangse skakels na materiaal.

Klik hier vir die reeks resensies van lesmateriaal se deel 6: Voorstelle en vergelyk van lesmateriaal
(Sien veral die vergelykende tabel van daardie blad, want daar is skakels direk na voorbeeldlesse en waar lesse gekoop kan word.

Klik hier vir deel 7: Voorbeelde van tiener- en kleutermateriaal

  – Rooi woorde bygevoeg 6 Sept 2013

Hallo! Dis alweer die begin van die jaar vir Sondagskool en kinderkerk en al daardie dinge begin. Watter lesmateriaal vind ek goed vir jeugwerk?
Werner en Tania Schultz (wat my opgelei het in kinderwerk) gee as KidsXpress ‘n hele paar boeke kinderwerk lesse uit. Hulle materiaal betrek die kind aktief en is maklik om te gebruik. (Miskien is ek hier besig met nepotisme, want ek ken vir Werner en Tania. En Chrissie wat deels hulle kleuterboeke skryf.)

Modkats is goeie tematiese stof vir kinder- en tienerkategese, wat selfs so nou en dan gesinspreek- materiaal insluit. Dit verg egter ‘n metode-skuif van die gemeente, omdat dit vra dat diegene wat by die kategese betrokke is baie nouer saamwerk, en sommige programme saam voorberei vir grootgroepe of graadgroepe. Gemeentes wat bloot hierdie materiaal in elke kategeet se hand wil druk sonder om die samewerking-kultuur te vestig, hou nie van Modkats nie. Groter gemeentes is blykbaar meer gewillig om die moeite te doen hiermee as kleiner gemeentes.

As jy ‘n ouer is wat jou kinders van God wil leer, het Jane van Deventer, wat ek ken oor ek as vrywilliger vir Child Evangelism Fellowship werk onder haar, onlangs ‘n webblad daaroor begin, en   ‘n boek daaroor uitgegee. (In die VK versprei die uitgewer die boek, hier het sy kopieë om self te versprei.)

(Hier is gou ‘n boekie met idees vir lofgebede met kinders: praise . Hierdie boek en heelwat soortgelykes was beskikbaar op www.praykids.com . Die blad is nie tans meer beskikbaar nie.)

————-

Soortgelyke artikels hier en hier.

Waar en wanneer jy gebore is bepaal wat jy glo?

Ek het onlangs weer iets gelees wat ek al talle kere by ongelowiges gehoor het:

     “wat jy glo is geheel en al verbonde aan geografie, waar en wanneer jy gebore is  bepaal  wat jy glo.”

Glo mense daardie stelling, sonder bevraagtekening, oor waar en wanneer hulle gebore is? Of glo hulle dit uit persoonlike oortuiging? Moet mens regtig niemand in bv. die Afrikaanse blogosfeer enige krediet gee dat hulle uit verskillende moontlike opinies gekies het wat vir hulle die waarste lyk nie? Is al ons bloggers se opinies oor godsdiens, politiek, of ons medemens en samelewing bloot die gevolg van ons grootwordjare? En blog ons almal maar met geen hoop om iemand (gedeeltelik) na ons wêreldbeeld oor te haal nie, want hulle is elders gebore?

“Waar en wanneer iemand gebore is bepaal wat hy glo?” Hoe waar is dit? Ken jy enige jongmens wat nie die kerk hoog aanslaan nie, ondanks die feit dat sy ma diep betrokke is by haar kerk? Ken jy enige broers/ susters wat nie ewe gelowig is nie? Weet jy van enige ongelowige wat uit ‘n godsdienstige huis kom? Het jy al mense ontmoet wat beweer dat hulle tot bekering gekom het- m.a.w. begin het om anders te glo? Hoekom is daar talle Hollywood-sterre wat Kaballa aanhang, al het hulle ouers nie dit geglo nie? En talle ander Hollywood-sterre wat dit nie aanhang nie?

Wat mens glo het natuurlik nie net te doen met godsdiens nie. Jy mag dalk glo dat jou span ‘n goeie kans het om die Curriebeker te wen. (Iemand anders wat geografies naby jou gebore is ondersteun dieselfde span, maar glo nie noodwendig hulle gaan wen nie.) Jy kan glo dat kommunisme ‘n slegte/ goeie idee is. Jy kan glo dat ons land beter/ slegter daar sal uitsien oor 10 jaar. Jy kan glo dat rare vleis lekkerder as well done is, of dat iemand verlief is op jou, of dat jy ‘n goeie kans staan op bevordering. Glo jy hierdie dinge op grond van geografie? Ek dink nie so nie.

Selfs in lande wat hulself as 98% of 100% Moslem aandui, glo almal seker nie dieselfde nie. Party glo, ander gaan waarskynlik deur die motions wat by hulle kultuur inpas. En in enige kultuur waar ‘n nuwe geloof verkondig word (of dit nou New Age; of Christen-bekering; of die geloof dat daar g’n God bestaan nie is) is daar gewoonlik mense wat hulle geloof verander om by die “nuwe” idee in te pas. Hulle kies dus iets wat nie is hoe hulle gebore is of van kleins af geleer het nie.

Ek self het nie die soort geloof waarin ek groot geword het nie. My geloof het al ‘n paar keer verander: Van die soort moraliteit-gesentreerde geloof van my kleintyd wat sonder bevraagtekening aangehang is, tot agnostisisme teen ouderdom 10, tot ‘n Jesus/ wedergeboorte gesentreerde, maar ondeurdagte geloof, wat ontwikkel het na ‘n Jesus/ wedergeboorte gesentreerde geloof wat van talle kante deurdink en bevraagteken is.

Gevolgtrekking: As almal in elk geval geglo het wat hulle gebore is om te glo, sou dit sinloos om te vra dat iemand van opinie moet verander. Maar die mens is ‘n denkende wese. Hy kan self besluit, uit alle opsies wat voor hom neergesit word, wat die waarste lyk. Ek was al ‘n agnostikus, ek was voor dit ‘n wie-reg-leef-is-‘n-Christen gelowige, maar ek weet nou meer. Maar jy kan dalk anders dink. Miskien reken jy (a.g.v. waar en wanneer jy gebore is), dat ek bloot gebore is om te stry met bogenoemde idee.

Die Bybel stel moord op rebelse kinders voor?

Jy het dalk al die beskuldiging teen die Christendom gehoor: “Dis gevaarlik om die Bybel letterlik op te neem, want netnou stenig jy jou rebelse kinders soos Deuteronomium sê.”

Maar wat presies sê die verse wat hier bespreek word? Deuteronomium 21:18-21 Wanneer ‘n man ‘n opstandige en ongehoorsame seun het, wat nie na sy pa en ma wil luister nie, selfs al straf hulle hom, moet hulle hom na die leiers van die stad toe vat… ‘n Vraat en ‘n suiplap… Dan moet al die mans van die stad hom met klippe doodgooi.

Eksodus 21:15 brei uit op die soort opstandigheid deur dit te beskryf as ‘n kind wat sy eie ouers slaan.

Die rebelse kinders is dus dronkaards, wat al vantevore deur hulle ouers reggehelp is, wat hulle eie ouers slaan (in hulle dronkenskap?). Ons praat nie hier van klein kindertjies wat teëpraat nie. Ons praat van jong lummels wat al moes werk, maar wat eerder dronk word en selfs na pogings om hom reg te help nie wil verander nie.

Val dit in dieselfde kategorie as hierdie storie, dan? Nee, want vir een ding het Ellen Pakkies self besluit om haar seun dood te maak. Wanneer iemand gestenig is in Ou Testamentiese Israel, het ‘n regbank besluit om hom te stenig.

En dit bring my by nog ‘n punt uit: Die persoon wat hierbo ‘n kandidaat vir steniging is, se dronkenskap en slanery moes bewys wees voor ‘n regbank. Die rebelse kind van hierdie verse is nie ‘n kleintjie wat teëpraat nie. Dis ‘n jong volwassene wat bewysbaar ‘n las vir die samelewing is.(1) Ellen Pakkies se seun is seker ‘n voorbeeld van die soort “kind” wat vir die (wetlik gevonnisde) doodstraf sou kwalifiseer in ‘n samelewing met daardie wette. En selfs as iemand vandag die Ou Testament sou letterlik opneem, buite konteks met die Nuwe Testament, sou hy nie daardie straf kon voorskryf as hy nie deel is van die wettige regbank nie.

Is daar enige ander insidente in die Bybel waar stout kinders doodgemaak word? Die voorval in 2 Konings 2:23-24 lyk na een:

Elisa is daarvandaan op pad na Bet-El toe. Terwyl hy op pad was daarnatoe, het ‘n klomp klein seuntjies uit die stad gekom en hom gespot: “Hoër op, kaalkop! Hoër op, kaalkop! Hy het omgedraai, hulle aangekyk en hulle vervloek in die naam van die Here. Twee bere het uit die bos gekom en 42 van die kinders verskeur.”

 

 Kom ons kyk wat hier aangaan:

Daar word twee Hebreeuse woorde gebruik vir die “seuntjies” in hierdie vers. Nie een van hulle is ‘n spesifieke woord net vir klein kindertjies nie. Een van die twee woorde beteken altyd mense tussen 12 en 30, elke plek waar hy in die Bybel gebruik word. Dit beskryf bv. weermagmanne in 1 Konings 20:14-15. Die “vertaling” klein seuntjies” is dus nie ‘n goeie woordkeuse nie.

‘n Groep van minstens 42 tieners/ jong mans het op Elisa begin skel. Wat beteken hulle skelwoorde?

“Hoër op” word op twee maniere deur skoliere verstaan. Party dink dis ‘n verwysing na Elia, wat kort voor dit in die hemel opgeneem is in ‘n vuurwa. Volgens hulle het hierdie jongmense geterg dat hulle nie iemand soos Elisa op die aarde soek nie, hulle wou hom dood hê. Ander wys daarop dat Jerigo , waarvandaan hy op reis was, vêr onder seespieël en Bet-El vêr bo seespieël is. Hulle sê dus hy moet aangaan op sy pad en vêr weggaan. Die boodskap is in elk geval duidelik: “Ons soek nie ‘n profeet van God nie! Ons wil nie God se verteenwoordiger hier hê nie!” (2)

En die kaalkop-deel? Elisa was nie bles van ouderdom nie, hy het nog 60 jaar geleef na die voorval. Party vertolkers wys daarop dat Joodse mans oor die algemeen hoed gedra het, en teoretiseer dat die bende nie sy kop kon sien nie en sommer net beledigend wou wees. (Of dalk al sy hoed afgestamp het?) Ander noem dat sy kop dalk geskeer was as simboliek vir treur oor Elia. Hulle spot volgens laasgenoemde met Elisa se hartseer oor die ander profeet.

Elisa, omring deur ‘n bende van 42 of meer tieners/ jong mans(3), vervloek hulle in God se naam. Nou ja, meer as 40 dreigende tieners wat jou dreig en doodwens kan maklik tot geweld oorgaan. (Was hulle nie dalk normaalweg ‘n gewelddadige bende nie?) Is dit ydel om iemand te vervloek oor hulle jou sopas persoonlik beledig het? Dit sou seker wees, maar dis nie wat hier gebeur het nie. Elisa vervloek in God se Naam, want die jong mans wou nie God verkondig hê in hulle gebied nie.

Kort daarna verskyn 2 bere op die toneel. Niemand sê Elisa het vir bere gevra nie. Die beer kry 42 van die bende beet. 42 mense word beseer of gedood.

Ofte wel, hierdie is ‘n verhaal van ‘n bende tieners, of dalk jong mans, wat gedreig het dat hulle nie God se boodskap in hulle omgewing soek nie. Waarskynlik het Elisa selfs vir sy veiligheid of lewe gevrees. Elisa vra God om die situasie te hanteer. Na daardie gebeurtenis, sonder dat Elisa dit so gelaat gebeur het, is minstens party van hulle beseer of dood.

As mens die Bybel sinvol wil benader, moet jy leer om te kyk wat die Bybel self sê. As iemand die Bybel kritiseer, vra hom om teksverwysings te gee. Dan lees jy ten minste die verse wat hy jou gee. (Dit op sigself wys dat Deuteronomium se steniging-verse van dronkaards praat en nie klein kindertjies nie.) As dit nog nie die probleem oplos nie, soek rond vir antwoorde. Selfs Google kan jou deesdae help om verklarings vir “probleme” soos Deut 21:18-21 of 2 Kon 2:23-24 te kry. Wie soek, sal vind. En wie rede soek om die Woord van God af te kraak, sal ook vind.

————————–

(1) Die regstelsel in daardie land het vir bewyse gevra voordat hulle iemand sou stenig. Hulle wou die eenparige getuienis van minstens 2 of 3 getuies hê, volgens Deut. 17:6 en ander verse.

(2) Reg voor hulle God se verteenwoordiger weggewens het, het hy- met samewerking van die inwoners- die watervoorraad in Jerigo gered. (:19-22) Mense daar weet dus wie Elisa is en vir Wie hy staan. Dan kan mens ook onthou dat party van die afgode wat daar gedien is tot mense-offers gevra het, en dat die bekeer vanaf afgode na Yahwe dus letterlik lewens sou red.

(3) In Engels sal seker na hulle verwys word as “a mob of hooligans.”

—————————————–

Naskrif: Niemand het nog kritiek gelewer op my Deuteronomium 21:18-21verklaring nie, maar party mense het my 2 Konings 2:23-24 verklaring “subjektief”  genoem. Hulle kon egter nie met ‘n meer objektiewe verklaring vorendag kom nie.

Die feite van die saak is: Die stuk gebruik 2 woorde vir die jong mense hier. Een van hulle beteken mense tussen 12 en 30 wanneer ‘n ouderdom daarby genoem word in die OT. Die ander is ook ‘n nie-spesifieke terms vir jong mense of kinders, wat nie noodwendig kleintjies bedoel nie. Ek het die kommentaar van verskeie mense wat Hebreeus ken opgesoek – en almal verklaar dat die vertaling “seuntjies” waarskynlik verkeerd is. Hulle almal glo ook dat die groep Elisa doelbewus, wetend waarvoor hy staan, weggejaag het. Om daardie verse te interpreteer asof 42 mense – kindertjies boonop – dood is oor hulle iemand se kaal kop bespot het, is nie net subjektief nie, maar onwaar.

Mense wat twyfel of hierdie ‘n algemene of unieke interpretasie is, kan hier, hier, hier, hier, en hier gaan kyk. Ek is só seker dat hierdie interpretasie nie seldsaam is nie, dat ek selfs aanbeveel- en dit staan so in die stuk hierbo – dat mense met behulp van Google kan uitvind hoe Bybelskoliere die stuk vertolk.

 

In liefdevolle herinnering

 

Ouma

Ek was verlede naweek by my ouma se begrafnis in Cradock. Salomina Magdalena Faurie, gebore Wolmarans, wat op haar 99ste verjaardag van ons weggeneem is. Ek was baie lief vir haar, maar dis nie só hartseer dat sy dood is nie. Sy het ‘n lang en vol lewe gehad, en was oud en swak op die einde. Sy is beter af waar sy nou is.

Wat my hartseer gemaak het was die min mense by haar begrafnis.

Sy was ‘n besonderse vrou. Ek was beindruk, toe sy sewentig was, hoe sy nog kon vooroor buk en met bene reguit by die knieë, haar hande plat op die grond kan neersit. Toe ek dit noem Saterdag, voeg my neef se vrou by dat sy op 80 nog haar tone kon raak so.

Sy was slim ook. Sy het matriek gemaak in die 1920’s. Op daardie stadium is dit ‘n hoë geleerdheid gewees, veral vir ‘n vrou.

Sy het tot op 89 nog op haar eie gebly en nooit vergeet om vir my of my broers te skryf op ons verjaarsdae nie. Mense wat haar geken het in haar laat 80’s, was verwonderd oor hoe helder haar verstand nog is. ‘n Neef van my aan die ander kant van die familie (die kant wat nie verwant is aan haar nie) het haar ontmoet toe sy naby aan 90 was. Sy het bal vir bal krieket met met hom bespreek, en man vir man die meriete van spelers. Hy was verstom.

Sy het haar ook nie sommer laat onder kry nie. My neef, wat op daardie stadium uit was om te skok, het eenkeer ‘n string vloekwoorde oor die telefoon gebruik. Hy het nie gedink dis sy ouma wat die foon opgetel het nie. Sy antwoord hom toe: “Weet jy, Barto? Afrikaans is só ‘n ryk taal, met só baie woorde, dat mens ure lank kan Afrikaans praat sonder om eenkeer te vloek.”

Sy het tot op 89 ook nog ‘n vroue-bybelstudiegroep by haar huis gelei. Die vroue wou net nie hê dat iemand anders dit oorneem nie! Sy het ook stapels koeksisters gebak, die lekkerste koeksisters wat ek nog geproe het. Baie van daardie koeksisters het ten bate van sending verkoop. (Af van die onderwerp af: Heelwat van die interessantste mense wat ek al ooit ontmoet het het ‘n hart vir sending gehad. Passievolle mense is interessante mense. En daar is nie verniet ‘n term soos “missionary zeal” nie.)

As haar hart op 89 gaan staan het sou daar baie mense by haar begrafnis gewees het, mense wat onthou het dat sy merkwaardig was. Maar intussen het sy fisies verswak, en toe doof geraak. Laasgenoemde beteken dat maak nie saak hoe skerp sy nog was nie, sy kon dit moeilik kommunikeer. En toe het haar denke ook begin agteruit gaan. En op die ou end was weinig meer as haar kinders, kleinkinders en hulle wederhelftes daar. Nie oor sy nie besonders was nie. Maar oor te veel mense haar vergeet het.

Het hierdie pos enige punt vir mense wat nooit vir Ouma geken het nie? Ja. As jy besonderse mense ken, moet hulle nie vergeet nie. Dis al.